Trong hoạt động kinh doanh, hợp đồng thương mại đảm bảo cho các thỏa thuận giữa doanh nghiệp được thực thi minh bạch và đúng cam kết. Tuy nhiên, không phải lúc nào mọi việc cũng diễn ra suôn sẻ. Bài viết này sẽ hướng dẫn chi tiết quy trình khởi kiện, tố tụng tại Tòa án, đồng thời giúp bạn hiểu rõ các bước cần chuẩn bị, vai trò của luật sư và những lưu ý quan trọng để đảm bảo kết quả tốt nhất khi xảy ra tranh chấp hợp đồng thương mại.
1. Hiểu đúng về Tranh chấp Hợp đồng thương mại
1.1 Khái niệm tranh chấp hợp đồng thương mại
Theo Luật Thương mại 2005, hợp đồng thương mại là thỏa thuận giữa các bên có mục đích sinh lợi ví dụ như mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ, đại lý, phân phối, xây dựng, hoặc hợp tác đầu tư. Khi một bên không thực hiện hoặc thực hiện không đúng, không đầy đủ nghĩa vụ trong hợp đồng, bên còn lại có quyền yêu cầu bồi thường hoặc khởi kiện để đòi quyền lợi.
Tranh chấp có thể phát sinh từ:
- Vi phạm nghĩa vụ thanh toán, giao hàng, hoặc bảo hành.
- Hủy hợp đồng trái luật.
- Chậm tiến độ thực hiện.
- Cung cấp hàng hóa/dịch vụ không đúng chất lượng.
- Không thực hiện nghĩa vụ bồi thường thiệt hại.
1.2 Đặc điểm của tranh chấp hợp đồng thương mại
- Thường liên quan đến doanh nghiệp, tổ chức kinh doanh có tư cách pháp nhân.
- Giá trị tranh chấp thường lớn, liên quan đến lợi ích kinh tế.
- Có yếu tố pháp lý phức tạp, đòi hỏi phải phân tích kỹ điều khoản hợp đồng, chứng cứ và luật áp dụng.
- Quá trình giải quyết kéo dài, yêu cầu tuân thủ đúng quy trình tố tụng.
2. Các hình thức giải quyết tranh chấp hợp đồng thương mại
Trước khi khởi kiện ra tòa, doanh nghiệp nên xem xét các phương thức khác nhau để giải quyết tranh chấp:
2.1 Thương lượng
Đây là bước đầu tiên, thường được các bên áp dụng để giữ mối quan hệ hợp tác. Hai bên cùng ngồi lại trao đổi, phân tích nguyên nhân tranh chấp và tìm hướng giải quyết. Tuy nhiên, thương lượng chỉ hiệu quả nếu các bên thiện chí.
2.2 Hòa giải
Nếu thương lượng thất bại, có thể tiến hành hòa giải thông qua bên thứ ba trung lập (ví dụ trung tâm hòa giải thương mại).
Ưu điểm: Nhanh, tiết kiệm chi phí và bảo mật thông tin.
Nhược điểm: Kết quả hòa giải không có tính cưỡng chế pháp lý.
Sau khi hòa giải xong, thực hiện thủ tục: Nộp đơn yêu cầu công nhận kết quả hòa giải thành cho Tòa án có thẩm quyền thì sẽ có giá trị pháp lý.
2.3 Trọng tài thương mại
Theo khoản 1 điều 5 Luật thương mại, thỏa thuận trọng tài được lập trước hoặc sau khi xảy ra tranh chấp đều được. Không cần phải có thỏa thuận trọng tài trước – trong hợp đồng, mà khi nào có tranh chấp thì đem ra trọng tài giải quyết.
Phán quyết trọng tài là chung thẩm và có hiệu lực kể từ ngày ban hành
2.4 Khởi kiện tại Tòa án
Đây là phương thức phổ biến nhất, được pháp luật bảo đảm thi hành. Tòa án có thẩm quyền cưỡng chế thi hành bản án nếu bên thua kiện không tự nguyện thực hiện.
Phần lớn doanh nghiệp lựa chọn phương án này khi tranh chấp phức tạp hoặc không có thỏa thuận trọng tài.
3. Căn cứ pháp lý khi khởi kiện tranh chấp hợp đồng thương mại
Doanh nghiệp cần nắm rõ các quy định pháp luật liên quan, bao gồm:
- Luật Thương mại 2005 (bổ sung 2025 bằng VBHN 113/VBHN-VPQH năm 2015)
- Bộ luật Dân sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017)
- Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 (sửa đổi 2023)
- Luật Trọng tài Thương mại 2010 (Được sửa đổi, bổ sung 2025 bằng VBHN 60/VBHN-VPQH) (nếu vụ việc giải quyết bằng trọng tài).
Các căn cứ pháp lý này giúp xác định thẩm quyền Tòa án, trình tự tố tụng và nghĩa vụ chứng minh của các bên trong vụ kiện.
4. Quy trình Khởi kiện Tranh chấp Hợp đồng Thương mại tại Tòa án
Bước 1: Chuẩn bị hồ sơ khởi kiện
Doanh nghiệp cần chuẩn bị đầy đủ các giấy tờ gồm:
- Đơn khởi kiện.
- Bản gốc hoặc bản sao hợp đồng thương mại.
- Biên bản giao nhận hàng hóa, hóa đơn, chứng từ thanh toán.
- Thư từ, email, chứng cứ thể hiện vi phạm hợp đồng.
- Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp của nguyên đơn và bị đơn.
Việc chuẩn bị kỹ lưỡng giúp Tòa án dễ dàng xác định quan hệ pháp lý và căn cứ khởi kiện.
Bước 2: Xác định thẩm quyền Tòa án
- Đối với tranh chấp hợp đồng thương mại giữa các doanh nghiệp, thẩm quyền sơ thẩm thường thuộc về Tòa án nhân dân khu vực/ TAND cấp tỉnh nơi bị đơn có trụ sở, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác..
- Nếu có yếu tố nước ngoài, vụ việc sẽ do Tòa án cấp tỉnh thụ lý.
- Trường hợp hợp đồng có thỏa thuận về địa điểm giải quyết tranh chấp, Tòa án sẽ xem xét theo thỏa thuận đó.
Bước 3: Nộp đơn và thụ lý vụ án
Nguyên đơn nộp đơn khởi kiện kèm hồ sơ, đóng tạm ứng án phí theo quy định. Sau khi kiểm tra hồ sơ hợp lệ, tòa án sẽ ra thông báo thụ lý vụ án và tiến hành các thủ tục tố tụng theo quy định.
Bước 4: Hòa giải và chuẩn bị xét xử
Trước khi đưa ra xét xử, tòa án tiến hành hòa giải theo quy định tại Điều 205 Bộ luật Tố tụng Dân sự, trừ trường hợp không hòa giải được hoặc thuộc diện không hòa giải.
- Nếu hòa giải thành, Tòa án lập biên bản và ra quyết định công nhận.
- Nếu hòa giải không thành, vụ án được chuyển sang giai đoạn xét xử.
Bước 5: Phiên tòa sơ thẩm
Tại phiên tòa, các bên được trình bày quan điểm, cung cấp chứng cứ và đối đáp.
Luật sư đại diện có thể đưa ra lập luận pháp lý, chứng minh hành vi vi phạm và thiệt hại.
Hội đồng xét xử sẽ dựa vào chứng cứ, lời khai, hợp đồng và quy định pháp luật để đưa ra bản án.
Bước 6: Kháng cáo và phúc thẩm
Nếu không đồng ý với bản án sơ thẩm, các bên có quyền kháng cáo trong 15 ngày kể từ khi nhận được bản án.
Cấp phúc thẩm sẽ xem xét phần bị kháng cáo, kháng nghị và phần có liên quan đến nội dung kháng cáo, kháng nghị.
Bước 7: Thi hành án
Sau khi bản án có hiệu lực, nếu bên thua kiện không tự nguyện thực hiện, bên thắng kiện có quyền yêu cầu cơ quan thi hành án cưỡng chế.
Luật sư có thể hỗ trợ soạn hồ sơ yêu cầu, xác minh tài sản và làm việc với cơ quan chức năng.
5. Vai trò của Luật sư trong quá trình khởi kiện và tranh tụng
Luật sư đóng vai trò rất quan trọng trong việc đảm bảo vụ kiện diễn ra đúng pháp luật và đạt kết quả tốt nhất. Họ sẽ:
- Phân tích hợp đồng và xác định hành vi vi phạm.
- Tư vấn hướng xử lý và thu thập chứng cứ.
- Soạn thảo đơn khởi kiện, tài liệu pháp lý.
- Đại diện tại Tòa án, tham gia tranh tụng, bảo vệ quyền lợi.
- Thương lượng và hỗ trợ thi hành án sau khi có phán quyết.
Một luật sư thương mại giỏi có thể giúp doanh nghiệp giảm thiểu rủi ro, tiết kiệm chi phí và bảo vệ uy tín kinh doanh.
6. Lưu ý quan trọng khi khởi kiện tranh chấp thương mại
Thời hiệu khởi kiện: 02 năm kể từ ngày đương sự biết được quyền và lợi ích hợp pháp của mình bị xâm phạm.
Chứng cứ hợp lệ: Chỉ chấp nhận bản gốc hoặc sao y chứng thực.
Điều khoản hợp đồng: Cần quy định rõ trách nhiệm, phạt vi phạm, bồi thường.
Tạm ứng án phí: Án phí kinh doanh thương mại sơ thẩm được tính theo biểu lũy tiến quy định tại Nghị quyết 326/2016/UBTVQH14, 5% giá trị tranh chấp.
Tuân thủ đúng quy trình tố tụng để tránh bị trả lại hồ sơ.
7. Ưu nhược điểm của khởi kiện tại Tòa án
Ưu điểm
- Có tính cưỡng chế thi hành án cao.
- Được pháp luật bảo đảm công bằng, minh bạch.
- Có thể kháng cáo nếu không đồng ý với bản án.
Nhược điểm
- Thời gian giải quyết kéo dài (từ vài tháng đến hơn một năm).
- Hồ sơ và thủ tục phức tạp.
- Thông tin vụ án có thể công khai, ảnh hưởng đến hình ảnh doanh nghiệp.
8. Các lỗi thường gặp và kinh nghiệm khi doanh nghiệp khởi kiện
CÁc lỗi doanh nghiệp thường mắc phải:
- Không thu thập đầy đủ chứng cứ vi phạm.
- Đơn khởi kiện sai mẫu, sai thẩm quyền.
- Bỏ qua thời hiệu khởi kiện.
- Không chuẩn bị tốt cho hòa giải hoặc xét xử.
- Tự khởi kiện mà không có luật sư hỗ trợ, dẫn đến sai sót pháp lý.
Kinh nghiệm thực tế giúp khởi kiện hiệu quả
- Chuẩn bị hợp đồng chặt chẽ ngay từ đầu, đặc biệt là điều khoản thanh toán và phạt vi phạm.
- Lưu trữ toàn bộ email, hóa đơn, chứng từ trong quá trình giao dịch.
- Tư vấn luật sư sớm, kể cả trước khi xảy ra tranh chấp.
- Giữ thái độ hợp tác và chuyên nghiệp, tránh cảm tính.
- Tập trung vào mục tiêu thực tế, đôi khi thương lượng có lợi hơn kiện tụng kéo dài.
Việc có luật sư đồng hành ngay từ giai đoạn đầu không chỉ giúp bạn tiết kiệm thời gian, chi phí mà còn đảm bảo kết quả xét xử công bằng, minh bạch. Nếu doanh nghiệp của bạn đang gặp rắc rối về vi phạm hợp đồng, chậm thanh toán hay tranh chấp thương mại phức tạp, hãy chủ động tìm đến đơn vị tư vấn pháp lý uy tín hoặc luật sư thương mại chuyên nghiệp để được hướng dẫn cụ thể và bảo vệ quyền lợi tối đa.
– Nội dung bài viết chỉ mang tính chất tham khảo
– Điều khoản được áp dụng có thể đã hết hiệu lực tại thời điểm bạn đang đọc
– Mọi ý kiến thắc mắc về bản quyền của bài viết vui lòng liên hệ qua địa chỉ email: vietpacificlaw@gmail.com
